مارمولک های خاص جهان را بشناسید
مارمولک ها از خزندگانی هستند که در سراسر دنیا وجود داشته و هر کدام خصوصیات منحصر بفرد خود را دارند. در این مطلب به بررسی دو گونه نادر و خاص یعنی مارمولک شنی (Lacerta agilis) و مارمولک معمولی (Common lizards) می پردازیم و ویژگی های آن ها را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.
مارمولک شنی
ویژگی های ظاهری انواع مارمولک شنی
مارمولک شنی (Lacerta agilis) در سراسر اروپا، مغولستان و شمال چین زندگی می کند. مارمولک شنی یک نوار مشخص روی قسمت پشتی بدن دارد که یکی از ویژگی های ظاهری این مارمولک است و برای تشخیص آن به کار می رود. در کناره های بدن تا قسمت شکمی نیز، بدن دارای طرح های مختلفی است. قسمت شکمی نیز مانند بسیاری دیگر از مارمولک ها روشن تر است. رنگ بدن در جنس نر بیشتر مارمولک های شنی، تیره تر بوده و در طی فصل جفت گیری به رنگ سبز در می آیند. مارمولک شنی از نظر ظاهری دارای مشخصات زیر است:
- بدنی فربه
- پاهایی کوتاه
- سری کوچک
- پوزه ای صاف
- دمی کوتاه
طول این نوع مارمولک به ۲۵ سانتیمتر می رسد
مارمولک شنی چندین زیر گونه دارد که گونه Lacerta agilis agilis در غربی ترین مناطق دنیا وجود دارد. در این گونه و سایر زیر گونه های غربی، Lacerta agilis argus دارای نوار پشتی باریکتر و گاهی اوقات منقطع هستند. البته اغلب اوقات چنین نواری دیده نمی شود و به جای آن نواری به رنگ قرمز یا قهوه ای کم رنگ در بخش پشتی انواع مارمولک های شنی وجود دارد. ماده ها هم نسبت به نرها عموماً بلندتر هستند.
رنگ مارمولک های شنی
در این زیر گونه ها، فقط قسمت کناری بدن جنس نر در فصل جفت گیری به رنگ سبز دیده می شود که برخلاف زیرگونه های شرقی آن است! به ویژه گونه Lacerta agilis exigua، که در آن جنس نر، حتی در فصل هایی غیر از فصل جفت گیری، کاملاً سبز رنگ هستند.
نحوه جفتگیری مارمولک شنی
مارمولک های شنی جنس نر به دلیل تصاحب ماده ها در فصل جفت گیری، به شکل وحشیانه ای با هم می جنگند. مارمولک های نر گردن رقیب را با آرواره های خود می گیرند و روی همدیگر غلت می خورند که شبیه به کشتی گرفتن است، تا زمانی که یکی از آن ها، به طور معمول، مارمولک کوچکتر، عقب نشینی کند.
زیستگاه مارمولک شنی
با اینکه اکثر مارمولک های شنی ساکن زیستگاه های خلنگ زار و تپه های شنی هستند، این مارمولک ها را می توان در سایر زیستگاه هایی نظیر زیستگاه های زیر مشاهده کرد:
- پرچین ها
- دشت ها
- حاشیه های جنگل
- پارک ها
- باغچه ها
- کناره های جاده
در فرانسه، مارمولک های شنی در زیستگاه های کوهستانی هم پیدا می شوند.
رفتار شناسی مارمولک شنی
با اینکه انواع مارمولک های شنی در طی روز فعالیت دارند اما بسیار محتاط بوده و پیدا کردن آن ها کار دشواری است. حتی وقتی آب و هوای محیط هم مساعد باشد، اکثر وقت خود را در قسمت های زیرین زمین و شکاف سنگ و صخره ها سپری می کنند. تشکیل کلونی های کوچک برای مارمولک های شنی کار راحتی است چون گاهی اوقات لانه های مشترکی دارند. مارمولک های شنی از ماه آبان تا ماه اسفند به خواب زمستانی می روند. جنس نر مارمولک شنی زودتر از ماده ها از خواب زمستانی بیدار می شوند.
تغذیه مارمولک های شنی
غذای مارمولک های شنی را عمدتاً بی مهرگانی تشکیل می دهند. مانند:
- حلزون های بی صدف
- انواع عنکبوت ها
- انواع حشرات
اما این مارمولک های منحصر بفرد، از انواع غذاهایی مثل میوه و شهد گل هم تغذیه می کنند.
این مارمولک ها به دلایل زیر در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.
- شکار بی رویه به دلیل ظاهر خاص و زیبا
- از بین رفتن زیستگاه
در معرض خطر بودن این مارمولک ها باعث شده که کشتن، مجروح کردن و خرید و فروش این موجودات در سراسر دنیا غیر قانونی بوده و جرم محسوب شود.
مارمولک های معمولی (Lacerta vivipara):
این خزندگان از انواع مارمولک های زنده زا هستند که گونه ای مارمولک اوراسیایی محسوب می شوند. خاص بودن این گونه از آن جهت است که بیش از هر نوع خزنده دیگری در عرض های شمالی یافت می شوند. در واقع زیستگاه مارمولک های معمولی، بخش مرکزی و شمالی اروپا تا آسیای شمالی را در بر می گیرد. این منطقه در بین سایر نواحی شمالی، (بدون در نظر گرفتن نواحی مدیترانه ای و ناحیه پیرامون دریای سیاه) از بیشترین تنوع گونه ای از نظر انواع مارمولک برخوردار است. مارمولک های معمولی تنها گونه ای از خزندگان هستند که در ایرلند یافت می شوند. همچنین مارمولک های زنده زا یکی از سه گونه مارمولک شناسایی شده در انگلستان می باشند. دو گونه دیگر عبارتند از مارمولک های شنی که در معرض خطر انقراض هستند و مارمولک تنبل، که یکی از انواع مارمولک های بدون پا می باشند.
مشخصات کلی مارمولک معمولی
اندازه بدن:
مارمولک های معمولی بدن هایی به طول ۱۰ تا ۱۶ سانتیمتر داشته و پاهای کوتاهی دارند.
دم آن ها بسیار ضخیم است و طول آن تا دو برابر طول بدن آن ها می رسد. سر مارمولک های معمولی کوچک و گرد است که به روی گردن های کلفت آن ها قرار دارد.
مارمولک معمولی نر و ماده:
انواع نر این مارمولک نسبت به ماده ها، بدن باریکتری دارند.
رنگ و نقش روی بدن این گونه ها بسیار متنوع است. پوست مارمولک های معمولی، پوشیده از پولک های ضخیمی به رنگ خاکستری، قهوه ای، برنزی یا سبز زیتونی در بخش پشتی بدنشان است. به طور کلی می توان گفت نرها عموما تیره تر از ماده ها هستند. همچنین یکسری نقاط سفید در پهلوهای خود دارند که با یکدیگر خطی تشکیل داده اند. یک خط مشکی نیز در سرتاسر پشت آن ها امتداد می یابد.
مارمولک های معمولی چندین نقطه تیره هم به صورت پراکنده در کل بدن خود دارند. نرها شکم هایی نارنجی یا زرد با نقاط مشکی و ماده ها شکم هایی کرم یا سفید رنگ دارند. ماده ها شاید نوارهای تیره رنگی در قسمت پهلوهای خود داشته باشند که تا وسط کمر آن ها ادامه پیدا کرده باشد. گاهی اوقات ماده ها در سراسر دو طرف پشت خود نوارهایی به رنگ روشن یا ترکیبی از نقاط تیره و روشن دارند.
گلوی مارمولک های معمولی سفید و گاهی نیز آبی رنگ است.
محل زندگی مارمولک معمولی:
مارمولک های معمولی در مناطقی مثل چمنزارها، زمین های جنگلی، باتلاق ها، مرداب ها، جنگل های مرطوب، خلنگزار، دشت ها، تپه های شنی، پرچین ها و محل جمع کردن زباله ها زندگی می کنند. مارمولک های معمولی با اینکه می توانند از صخره ها، کنده درخت ها و پوشش های گیاهی کم حجم بالا روند، اساساً روی زمین زندگی می کنند.
رژیم غذایی مارمولک معمولی:
مارمولک معمولی از بی مهرگان تغذیه می کنند که عمدتاً حشرات کوچک، عنکبوت ها و حلزون های کوچک هستند. این مارمولک طعمه را نمی جوند، بلکه در دهان خود تکان داده و آن را به یکباره فرو می دهند. آن ها غالباً در روز شکار می کند و برای یافتن طعمه ها از بینایی و بویایی شان کمک می گیرند.
رفتار مارمولک معمولی:
همه انواع مارمولک ها خونسرد هستند و این یعنی گرمای مورد نیاز خود را از محیط می گیرند. در فصل زمستان با کاهش دمای محیط، مکارمولک های معمولی به خواب زمستانی می روند. این موجودات به صورت گروهی به خواب زمستانی می روند و گاهی اوقات به شکل خیلی کوتاه که مقطعی هوا گرم می شود، بیدار می شوند. در اوایل بهار، اواخر پاییز و روزهای خنک تابستان، مارمولک زیر نور خورشید می روند تا دمای بهینه بدن خود را که حدود ۳۰ درجه است کسب کنند. مارمولک های معمولی شناگران ماهری هستند. این مارمولک ها در شرایط بحرانی برای فرار از خطر حتی می توانند به زیر آب شنا کنند.
تولید مثل مارمولک معمولی:
بعد از بیدار شدن از خواب زمستانی، مارمولک های معمولی نر، در برابر سایر نرها از قلمرو خود محافظت می کنند. مارمولک معمولی در ماه های فروردین یا خرداد جفت گیری می کنند. نرها قبل از جفت گیری ماده ها را به دندان می گیرند.
اگر جنس ماده تمایلی نداشته باشد، به شدت جنس نر را گاز خواهد گرفت.
اسم این گونه از انواع مارمولک ها به دلیل توانایی آن ها برای زنده زایی و تطبیق پذیری شان با آب و هوای خنک گرفته می شود. البته برخی از جمعیت های این مارمولک ها که در عرض های جنوبی تر زندگی می کنند، تخمگذار هستند. پس از بارور شدن، نوزاد مارمولک معمولی حدود ۳ ماه درون بدن مادر رشد می کند. در ماه اواسط تیر تا اواسط مرداد ماه، این مارمولک ها بین ۳ تا ۱۰ تخم می گذارند یا به همین تعداد نوزاد به دنیا می آورند. نوزادها سیاه رنگ بوده و حدود ۳ سانتیمتر طول دارند. حدوداً یک روز پس از به دنیا آمدن اولین نوزادان، تخم های مارمولک های معمولی تخمگذار نیز هچ می شوند. پروسه خروج مارمولک ها از تخم اغلب یک روز به طول می انجامد.
نرها در ۲ سالگی و ماده ها در سه سالگی به بلوغ جنسی می رسند.
طول عمر مارمولک های معمولی بین ۵ تا ۶ سال است.
وضعیت کلی مارمولک های معمولی در جهان
مارمولک های معمولی در سراسر دنیا وجود دارند و تحت خطر انقراض قرار ندارند.
برای رها شدن از شر مارمولک های خانگی که گویی هیچ وقت از حیاط و داخل خانه ها ریشه کن نمی شوند، تنها کافی است یک بار از سم مارمولک بینظیر اکوشاوم استفاده کنید.
