آناتومی چشم و گوش در مارمولک ها

مارمولک ها را بهتر بشناسیم

مارمولک ها گروه بزرگی از خزندگان هستند که حدود ۶۰۰۰ گونه مختلف دارند. ویژگی های ظاهری در میان گونه های مختلف مارمولک در بیشتر مواقع بسیار به هم شبیه است اما در میان آن ها، گونه های متفاوت و خاصی نیز وجود دارد. بررسی آناتومی مارمولک ها و شناخت بیشتر آن ها، می تواند به ما در دفع سریعتر و آسانتر مارمولک ها از خانه کمک کند.
زیرا عوامل زیر می تواند در نحوه تله گذاری و یا تهیه سموم قوی بسیار مؤثر باشند.

• میزان شنوایی مارمولک ها
• میزان بینایی مارمولک ها
• ظرفیت تنفسی و قلب مارمولک
• توانایی و سرعت حرکت در مارمولک ها
• ساختار بدن مارمولک و اندازه هر کدام از اندام های بدن

در این مقاله بیشتر به بررسی ساختار چشم، گوش و تا حدودی ساختار قلب مارمولک پرداخته می شود.

گوش مارمولک ها

گوش مارمولک دارای عصب های شنوایی و دهلیزی است.
عملکرد شنوایی در گونه های مختلف مارمولک، متفاوت است. در بسیاری از مارمولک ها، گوش های خارجی یا وجود ندارند و یا تا حد زیادی کوچک هستند.

در گکوها و بزمجه ها و برخی دیگر از گونه های مارمولک، شنوایی به صورت سطحی وجود دارد. لایه خارجی گوش، عموماً قابل مشاهده است و با پوستی نازک و شفاف پوشانده شده است. این پوست نیز با هر بار پوست اندازی مارمولک، جدا شده و با پوست جدید، دوباره شکل می گیرد. در مارمولک های بدون گوش (Holbrooki Maculata) و مارمولک شاخدار، گوش ها با پوست فلس دار پوشیده شده اند.

ایگواناها گوش هایی دارند که تقریباً به سطح پوست نزدیک هستند، در حالی که در مارمولک های شن زی مانند شن زی زبان آبی، آگامیدها و اژدهای ریش دار، این غشا عمیق تر بوده و فرو رفته است. گوش ها در آناتومی مارمولک ها بسیار حساس بوده و پرده گوش آن ها بسیار ظریف است. آن ها مانند قورباغه ها و پرندگان یک صدف شنوایی منفرد دارند، که از طریق سلول های غضروفی خارجی به گوش وصل می شود.

گوش میانی در مارمولک

مارمولک ها دارای گوش های میانی و داخلی هستند.
پرده گوش، حفره گوش میانی را که با حلق و لوله یا شیپور استاش (گوش میانی به وسیلهٔ لوله باریکی که شیپور یا لوله استاش نامیده می‌شود به پشت بینی متصل شده است. لوله استاش همراه با گوش میانی، فشار هوا را بر هر دو طرف پرده گوش متعادل می کنند) ارتباط دارد، پوشش می دهد. به طور کلی، مرز داخلی حفره گوش میانی دو دهانه دارد: یک دهانه آن گرد بوده و با غشایی نازک پوشانده شده است، و دهانه بیضی شکل که به طور واضح مشخص نیست.

گوش داخلی

حفره گوش داخلی شامل اندام های مربوط به ایجاد تعادل و شنوایی است.
بخش های مربوط به تعادل عبارتند از:

• کانال های نیم دایره ای
• بطن
• ساکول

و بخش های مربوط به شنوایی به مجرای حلزونی محدود می شود. مجرای حلقوی حلزون و ساکول هر دو با مایع لنفاوی پر شده اند.

بررسی شنوایی در مارمولک‌ ها

به نظر می رسد بسیاری از مارمولک ها در گستره مشابهی به اندازه ایگوانای سبز (۵۰۰ تا ۴۰۰۰ هرتز)، با یک پیک حساسیت از ۷۰۰ هرتز، برابر با ۲۴ دسیبل، می توانند بشنوند. برای مارمولک های فاقد پرده گوش، مانند مارمولک های بدون گوش کوچک (Holbrookia maculata) و بسیاری از مارمولک های حفار یا نقب زن (burrowing) و نیمه حفار یا نیمه نقب زن مانند مارمولک بدون پا کالیفرنیایی (California legless lizard)، شنوایی محدود به فرکانس های پایین تر است. با این حال، حتی بدون وجود پرده گوش سطحی یا زیر سطحی، بسیاری از خزندگان “بدون گوش” در واقع می توانند “بشنوند”، اما درجات شنوایی در آن ها با هم متفاوت است.

مارمولک هایی مانند گکوها یا همان مارمولک های خانگی می توانند صدا تولید کنند (نه اینکه فقط با خروج سریع هوا منجر به ایجاد صدا شوند) و تا دامنه ۱۰۰۰۰ هرتز دارای حساسیت و فرکانس بالا هستند. با اینکه مطالعات معدودی روی تولید صدای مارمولک های خانگی یا گکو انجام شده است، اما تحقیقات مربوط به آناتومی مارمولک ها نشان می دهد که در برخی از گونه ها، ایجاد صدا در آن ها ممکن است مربوط به ایفای نقش رهبر و گروه بندی اجتماعی باشد.

چشم مارمولک‌

وجود مردمک معمولی هیچ تأثیری در بینایی خزندگان ندارد زیرا مارمولک ها هم دارای اسفنکتر عنبیه (حلقه ای عضلانی در چشم که در واکنش به نور زیاد، مردمک را تنگ می کند) و هم عضلات ظریف چشم هستند. این بدان معنی است که آن ها، به خوبی می توانند چشم های خود را کنترل کنند. بنابراین، برخلاف پستانداران، به اتفاقات اطراف، فقط واکنش های اجمالی نشان نمی دهند. قرنیه حاوی غشا Descemets نیست و استخوان های اسکلرال نیز غالباً وجود دارند. این امر معاینه چشم مارمولک ها را چالش برانگیزتر می کند.

ویژگی دیگر چشم در مارمولک ها، توانایی آن برای اشغال هر نوع محیط از نظر میزان نور است.
محیط هایی که از نظر نور، محدود بوده و محیط هایی که غنی از نور هستند. در واقع، مورفولوژی چشم مارمولک با توجه به فعالیت در این محیط های نوری متغیر، تغییر می کند.

چشم سوم، یک ویژگی خاص در آناتومی مارمولک

چشم سوم یکی از اندام های حسی در برخی از جانوران از جمله مارمولک ها است. چشم سوم، بسیار ابتدایی تر از چشم انسان یا چشم مرکب در حشرات است. چشم سوم در بیشتر موارد تنها چند لایه فلسی است که سلول های حساسی را در خود جای داده اند. به این خاطر چشم سوم تنها قادر است تغییرات عمده در شدت نور محیط را حس کند. کارکرد چشم سوم احتمالاً این است که نزدیک شدن پرندگان شکاری یا مارهایی که از قسمت بالای سر حمله می کنند را تشخیص دهد.

این چشم، چندین نام دارد. این اسامی عبارتند از:

• چشم پارتیال
• چشم آهیانه ای
• چسم سوم
• چشم محیطی
• چشم صنوبری

یک چشم (با یک لنز و شبکیه ابتدایی) در خط میانی پشت بدن برخی مارمولک ها وجود دارد، از جمله:

• ایگوانا سبز
• آنول ها
• مارمولک زبان آبی
• واتر دراگون یا بزمجه ها

این اندام حسی به سیستم عصبی مرکزی و غده پینه آل از عصب آهیانه ای کوچک متصل می شود و در تولید هورمون (از جمله تولید مثل) و تنظیم حرارت بدن نقش دارد؛ نور UV و گرما را نیز تشخیص می دهد. اگرچه نسبت به تغییرات نور حساس است، اما نمی تواند تصاویر را شکل دهد. چشم سوم در مارمولک، با تشخیص نور و تاریکی به آن ها اجازه می دهند حرکت شکارچیان را تشخیص دهند. این بخش به عنوان یک نقطه خاکستری کدر در بالای سر برخی از مارمولک ها قابل مشاهده است.

پلک های مارمولک‌

مارمولک ها معمولاً پلک دارند. پلک پایین چشم آن ها متحرک است و به طرف بالا حرکت می کند تا چشم بسته شود. در بعضی از مارمولک ها، این پلک ممکن است شفاف باشد، حتی در صورت بسته بودن پلک ها، امکان دید وجود دارد. مارمولک همچنین دارای یک پلک سوم کاملاً متحرک است که غشا نامیده می شود؛ این غشا می تواند حتی در صورت باز ماندن پلک ها، چشم مارمولک را ببندد. در برخی از گونه های مارمولک مانند گکوها و همچنین برخی از گونه های مارمولک شن زی خالدار (Ablepharus sp) پلک ها برای تولید دیافراگم پوستی مدور، بی حرکت و شفاف هستند.

مردمک چشم در مارمولک‌ ها

مردمک چشم معمولاً در گونه های مارمولک فعال در روز، کاملاً بی حرکت است و برای گونه هایی که در شب حرکت می کنند، شکاف مانند است. گکوها، مانند گکو توکای، دارای یک دریچه سوراخ دار خطی است که وقتی حدقه چشم کاملاً بسته باشد، به یک سری سوراخ های کوچک شباهت پیدا می کند. این ویژگی در آناتومی مارمولک امکان دید آن ها را حتی در نور کم، فراهم می کند.

سیستم قلب و عروق در مارمولک

مارمولک ها دارای قلب سه گوش با دهلیز چپ و راست و یک بطن منفرد هستند.
سپتوم تنها بخشی از قلب مارمولک است که در انتقال خون دی اکسید شده از ریه و خون دارای اکسیژن به سیستم گردش خون، نقش بازی می کند. علاوه بر این دهلیز قلب در زمان های مختلف منقبض می شود و در نتیجه جریان خون را بین ماهیچه ها هدایت می کند و مانند اسفنجی که قسمت اصلی بطن را تشکیل می دهد، باعث هدایت آن می شود. قوس های آئورت چپ و راست به صورت زوج هستند که به قلب ضربه می زنند تا یک آئورت پشتی واحد تشکیل شود.

شناختن این چنینی آناتومی مارمولک ها می تواند نقش مهمی در سرعت بخشیدن به نابودی مارمولک های خانه، به عنوان آفت، داشته باشد. سم قوی اکوشاوم یکی از بهترین سموم در زمینه دفع و کشتن مارمولک ها به شمار می آید.